İşçinin Fazla Çalışması, iş yerinde haftalık çalışma süresini aşan çalışmalar yapmaları anlamına gelen fazla mesai yapması ayrıca bir ücret alabilme hakkını sağlamaktadır. İşçi ve işveren, iş sözleşmesi yaparken ortak bir ücrette karar kılarlar. Kişinin normal çalışmasının karşılığı olacak olan bu ücret, İş Kanunu’nda belirtilmiş olan haftalık maksimum çalışma süresine kadar olan çalışmaların karşılığı olacaktır.
İş Kanunu’na göre bir iş yerinde haftalık çalışma süresi, en fazla 45 saat olarak belirlenebilir. Dolayısıyla “asıl ücret” ya da “çıplak ücret” dediğimiz sadece çalışma karşılığı alınan ücret, en fazla 45 saatlik çalışmayı kapsamaktadır. 45 saati aşan çalışmalar, “fazla çalışma(mesai)” olmaktadır. Bu fazladan çalışma için de, işçiye ayrıca bir ücret hesaplanıp ödenecektir. Kanunda yer alan bir diğer terim “fazla sürelerle çalışma” ise, iş yerinde belirlenmiş haftalık çalışma süresi kanuni sınırın altında olması durumunda kanuni sınıra kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir.
Örneğin yasal olarak maksimum çalışma süresi 45 saatken, A şirketinde çalışma süresi haftalık 40 saat belirlenmişse, haftalık 45 saate kadar yapılmış fazladan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılacaktır. Eğer fazladan çalışma ilgili hafta için 45 saati de aşmışsa, 45 saati aşan kısım “fazla çalışma” olarak adlandırılacaktır. Eğer işçi fazla çalıştığını iddia ediyor ise, fazla bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda da iddiasını tanık beyanlarıyla da destekleyerek ispat edebilir. Dinlenecek olan tanıkların tarafsız olmaları esastır. Örneğin; dinlenen tanıkların da aynı davalıya karşı davalarının olması, davacı ile menfaat birliği içinde olması ya da davalı işverenle aralarında husumet bulunması v.b durumlarda söz konusu tanıkların beyanlarına tam olarak itibar edilemeyecektir. Yine tanıkların davacıyla aynı dönemde çalışmış ve çalışma şartlarını bilen kişiler olması gerekir.
Normal haftalık çalışma süresi 45 saattir. Ancak, işçi ile işveren arasında normal çalışma süresinin daha az olabileceği, yani 45 saatten daha az çalışma süresi de kararlaştırılabilecektir. Örneğin, normal çalışma süresi 40 saat kararlaştırılmışsa 40 ile 45 saat arasında geçen süre olan 5 saat, fazla çalışma süresi olarak kabul edilir. Bu durumda haftalık 45 saat aşılmamış olsa dahi 40 saatin üzerindeki fazla sürelerle çalışma, saat ücretinin %25 fazlasıyla ödenir.
Günlük çalışma süresi, 11 saattir. 11 saati aşan çalışmalar, haftalık 45 saati aşmasa dahi, gün bazında ele alındığı için fazla çalışma sayılacaktır. Bunun yanında işçilerin gece çalışmaları günde 7,5 saati geçemez. Gece çalışmalarında haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da günde 7,5 saati aşan gece çalışmaları için fazla çalışma ücreti ödenir.
Fazla Çalışma(Mesai) Durumunda İşçinin Alacağı Ücret Ne Olacak?
Fazla çalışma, yani haftalık 45 saati aşan çalışmalarda, çalışılan her fazladan saat için ücret %50 zamlı ödenmelidir.
Örnek olarak: Bir hafta 50 saat çalışmış olan işçinin fazla çalışma ücretini hesaplamak için önce kişinin saatlik ücretini bilmemiz gerekir. Kişinin aylık asgari ücretle çalıştığını varsayalım. Asgari ücret 2018 yılında 2.029,50 TL. Kişinin bir aylık kazancı olan asgari ücretin saatlik tutarını bulmak için 1 aylık çalışmanın saatlik değerini ifade eden 225 saate bölmemiz gerekir.
Saatlik Ücret = 2.029,50 / 225 = 9,02 TL
Fazla Çalışma için ücretin %50 zamlı halini bulmamız gerekir. Bunun içinde 1,5 ile çarpıyoruz.
%50 Zamlı Ücret = 9,02 *1,5=13,53 TL
Fazla Çalışma Ücretini bulmak için 45 saatin üzerinde kalan saatleri %50 zamlı hesaplıyoruz.
50 – 45 = 5 saat
5 saat * 13,53 TL=67,65 TL fazla çalışma ücreti ödenecektir.
Fazla Çalışması Yasak Olan Kişiler
Öncelikli olarak fazla mesai yapmak istemeyen, bunun için iş sözleşmesinde ya da dilekçesinde onay vermemiş işçilere fazla mesai yaptırılamaz. Fazla çalışma yapma konusunda işçinin onayının alınması zorunludur.
Yıl içinde yapılacak fazla çalışma saatle sınırlandırılmıştır. Bir yılda 270 saatten fazla, fazla mesai yapılamaz.
Ayrıca;
- 18 yaşını doldurmamış işçiler
- Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler
- Kısmi süreli çalışan işçiler
- Sağlığının elvermediğini belgeleyen işçiler onay vermiş olsalar fazla çalışma yapmaları yasaktır.
4857 sayılı İş Kanunun 32/8 Maddesinde vurgulanan, işçi ücretinin beş yıllık özel bir zamanaşımına tabi olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında tazminat niteliğinde olmayan ücret niteliği ağır basan işçilik alacakları Borçlar Kanunun 147.Maddesine göre de beş yıllık zamanaşımına tabidir.
Konu ile ilgili Yargıtay Kararı;
T.C.
YARGITAY
9. HUKUK DAİRESİ
E. 2017/7787
K. 2017/20246
T. 7.12.2017
1-)Dosyadaki yazılara, toplanan delillerle kararın dayandığı kanuni gerektirici sebeplere göre, davalının aşağıdaki bendin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde değildir.
2-)Mahkemece, davacının 2014/Mart ayındaki 11 günlük ücret alacağının ödenmediği kabul edilerek bu alacak talebi hüküm altına alınmıştır.
Mahkeme önünde verilen ikrar tarafları bağlar. Davacı yeminli tanık olarak dinlendiği 8. İş Mahkemesi’nin 2014/274 Esas sayılı dosyasının 23.12.2014 tarihli duruşmasında; “benim ücret alacağım kalmadı, davacının kalıp kalmadığını bilmiyorum” şeklinde beyanda bulunmuştur. Ücret alacağının bu ikrar nedeni ile reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde kabulüne karar verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir.
SONUÇ : Temyiz olunan kararın, yukarda yazılı sebepten dolayı BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istenmesi halinde ilgiliye iadesine, 07.12.2017 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.